استدلالات موازی
حتماً تا به حال با عبارات یا سخنانى روبه رو شده اید که با ساختارى به
ظاهر دقیق، سعى دارند اندیشه اى را به ما بقبولانند، اندیشه هایى پوک با
ظاهرى پاک که براى شناخت آنها بایستى مهارت هایى را در خود پرورش دهیم.
براى این منظور از دو شیوه مى توان استفاده کرد: ۱- نشان دادن ساختار یا
شکل خاص استدلال که مى تواند با استدلالاتى درباره موضوعات دیگر یکسان
باشد. ۲- توجه به اصول کلى اى که مى تواند براى هر استدلالى به کار رود.
این دو شیوه را «شناخت استدلالات موازى» مى گویند. بدین طریق مى توانیم
نادرست بودن اینگونه عبارات یا سخنان را مشخص سازیم. در واقع برخى اوقات با
موضوع استدلال آشنایى نداریم و صحت یا سقم آن را نمى توانیم از طریق موضوع
آن بررسى کنیم اما مى توانیم قالب یا شکل خاص استدلال را مشخص سازیم و سپس
با جایگزینى موضوعات آشنا (براى ما) در این قالب، درستى یا اعتبار استدلال
اصلى را دریابیم. البته هر استدلالى با این شیوه قابل بررسى نیست. معمولاً
استدلالات کوتاه را مى توان از این طریق بررسى کرد. به مثال زیر توجه
کنید: «نویسنده اى که خوانندگانش را فریب نمى دهد مى تواند نویسنده بدى
باشد.»
ممکن است نتیجه، درست باشد و ما فکر کنیم که دلیل خوبى براى آن ارائه شده است.
در واقع جمله اول دلیل خوبى براى پذیرش نتیجه نیست. به این مثال که مشابه
مثال بالا است (استدلال موازى) توجه کنید: «شخصى که بچه ها را آزار نمى دهد
مى تواند با این حال پرستار کودک بدى باشد. بنابراین کسى که بچه ها را
آزار مى دهد مى تواند با این حال پرستار کودک خوبى باشد». در این جا صریحاً
مى توانیم بگوئیم که نتیجه صادق نیست، چون کسى که کودکان را آزار مى دهد
نمى تواند پرستار کودک خوبى باشد. اگر نتیجه کاذب باشد پس این استدلال خوبى
نیست (غیر معتبر است) هرچند که دلیل ارائه شده براى آن دلیل درستى باشد.
بى شک دلیل ارائه شده درست است براى آن که کسى که پرستار کودک خوبى باشد
بایستى معیار هاى دیگرى نیز داشته باشد. اما استدلال بد است چون دلیل ارائه
شده براى برقرارى نتیجه کافى نیست. این قالب مشابه مثال اول است و مى
تواند براى نادرستى استدلال اول (استدلال نویسنده) به کار رود.
حال به این مثال توجه کنید: «چون معتادان به هروئین معمولاً نشانه هاى
تزریق سرنگ بر بازوهایشان دارند و على هم این نشانه ها را بر روى بازویش
دارد بنابراین على هم احتمالاً معتاد به هروئین است». این استدلال قالب زیر
را دارد: «چون هر A معمولاً خصوصیت B را دارد و C هم خصوصیت B را دارد
بنابراین C احتمالاً A است». در این مثال A مساوى با معتادان به هروئین، B
مساوى با نشانه هاى تزریق سرنگ بر روى بازو و C مساوى با على است. آیا چنین
استدلالى درست است؟ مى توانیم این قالب را در این مثال نشان دهیم: «چون
دانشجویان معمولاً زیر ۲۵ سال سن دارند و على هم زیر ۲۵ سال سن دارد
بنابراین على هم احتمالاً دانشجو است». این دو مثال کاملاً قالب یکسانى
دارند و نادرستى استدلال دوم آشکار است.
برخى اوقات استدلال ها به اصول کلى اى متوسل مى شوند که دلالت هایى وراى
موضوع خود استدلال دارند. حتى ممکن است استدلالى از این اصول کلى استفاده
کند بدون آنکه صریحاً از آنها نامى ببرد. بنابراین بایستى آگاه باشیم که
جملات یک استدلال ممکن است کاربردى فراتر از موضوع تحت بررسى داشته باشند.
این اصول متنوع است و ممکن است قوانین حقوقى، اصول اخلاقى، قواعد تجارت و
نظایر آن باشد و مى توانند به عنوان دلایل، فرضیات بیان نشده در استدلال و
حتى نتایج به کار روند. مهارت مشخص کردن اصول بسیار ارزشمند است چون ممکن
است اصلى که از آن به عنوان دلیل استفاده شده آنچنان کاربرد وسیعى داشته
باشد که نیازمند جرح و تعدیل در آن اصل باشیم. مثلاً فرض کنید کسى براى
استدلال بر علیه مجازات اعدام از این دلیل استفاده کند که «کشتن نادرست
است.» طبعاً ارائه این دلیل بدون هیچ قید و شرطى بسیار کلى است و براى تمام
موارد کشتن به کار مى رود و اگر آن را به عنوان دلیل بپذیریم، بدین معنى
است که کشتن در زمان جنگ و یا کشتن در هنگام دفاع از خود هم نادرست است.
بنابراین بایستى در این دلیل جرح و تعدیلى به کار ببریم تا براى منظور ما
مناسب باشد. معمولاً در مباحث اخلاق پزشکى توجه به این نکته بسیار مهم است.
چون دلایلى که له و علیه مثلاً سقط جنین، اتانازى، کلونینگ و نظایر آن
آورده مى شود غالباً دچار این مغالطه اند.
